Συζητώντας με τον Κυριάκο Δημητρίου

Ερώτηση 1η: Ποιος/α είναι ο/η αγαπημένος/η σας συγγραφέας;

Κ.Δ.: Ο Γκυ ντε Μωπασάν από την ξενόγλωσση λογοτεχνία και ο Στρατής Μυριβήλης από την ελληνική.

Ερώτηση 2η: Τι σας ώθησε να ξεκινήσετε τη συγγραφή;

Κ.Δ.: Η συγγραφή ήταν πάντοτε αναπόσπαστο μέρος της ζωής μου, έγραψα αρκετά βιβλία και κείμενα για την ιστορία των ιδεών. Η στροφή προς τη λογοτεχνία προέκυψε από τη συναίσθηση ότι οι δύο περιοχές μπορούν να βαδίζουν συμβιωτικά και γόνιμα, μια μορφή μετάγγισης των ιδεών στην πεζογραφία, χωρίς τα βαρίδια του φιλοσοφικού στοχασμού να νοθεύουν το λογοτεχνικό εγχείρημα. Αντίθετα το εμπλουτίζουν.

Ερώτηση 3η: Πώς θα χαρακτηρίζατε το βιβλίο σας “Το κῶμα”;

Κ.Δ.: Μια σύντομη πραγματεία για την ανθρώπινη φύση η οποία κλονίζεται από εγγενείς αντιθέσεις και ακραίες δυσαρμονίες. Η αλλοτριωμένη ύπαρξη του ανθρώπου. Το όραμα της αθωότητας, που εφόσον βρίσκεται σε κατάφωρη αντίφαση με τα γεγονότα καταρρέει εκ των έσω, με πάταγο. Εικονογραφία της ανθρώπινης κατάστασης. Η γεωμετρία της οδύνης. Μελωδία του τρόμου. Συνομιλία με τους νεκρούς που ανασταίνονται τα όνειρά τους. Ωδή στον αισθητικό πίνακα του κόσμου.

Ερώτηση 4η: Πώς σας γεννήθηκε η ιδέα να γράψετε το συγκεκριμένο ανάγνωσμα;

Κ.Δ.: Από τη δεξαμενή φιλοσοφικών ερωτημάτων που δεν επιδέχονται επιπόλαιες προσεγγίσεις. Είναι έμφυτη η κακία του ανθρώπου και οι κοινωνίες ένα πεδίο μάχης; Πόσο παράλογες είναι οι αξίες της ανθρωπότητας; Είναι αναπόφευκτη η σύγκρουση; Ποιες δυνάμεις κινούνται μέσα μας, μέσα στην ίδια μας τη ζωή; Στράφηκα στην πολιτική και φιλοσοφική ιστορία της Δύσης με επίκεντρο το Ολοκαύτωμα, που με στοιχειώνει ακόμα, και εμβληματικά στοιχεία τις προκατασκευασμένες ιδεολογίες που ευαγγελίζονται έναν καλύτερο κόσμο. Ιχνογραφώντας, παρατήρησα με οδύνη πως η ιστορία της ανθρωπότητας μοιάζει σαν εκείνη τη σκοτεινή σπηλιά που περιγράφει ο Βιργίλιος, όλα τα βήματα, όλες οι πύλες, οδηγούν προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, στην κόλαση.

Ερώτηση 5η: Ο Λέναρντ Μάισνερ είναι ο κεντρικός ήρωας – αφηγητής της νουβέλας σας. Η παιδική του ηλικία ήταν μία αγνή περίοδος της ζωής του και πήρε αγάπη από την οικογένειά του. Ως ενήλικας όμως θα εξελιχθεί σε έναν δολοφόνο ιδεολογίας. Πιστεύετε ότι αυτή η εξέλιξη οφείλεται στον ίδιο και όχι στο άμεσα οικογενειακό περιβάλλον;

Κ.Δ.: Στα υπόγεια στρώματα του έργου η ανθρώπινη σκληρότητα ξεδιπλώνεται μέσα από γεγονότα ή υπαινιγμούς που στοχεύουν στην ανάδειξη της αιτιώδους αλληλουχίας της κακότητας στη ζωή μας. Τα γεγονότα δεν παρουσιάζονται με χρονολογική τάξη αλλά με ασυνέχεια. Συναρμόζονται μνήμες, διάλογοι, ονειροπολήσεις, εικόνες ως πεζογραφικά ποιητικά εγχαράγματα, για να αναπαρασταθούν τα συμβάντα στην καθολικότητά τους. Προοικονομούνται τα αίτια της πλοκής, οι μεταβολές από την ευτυχία στη δυστυχία και αντίστροφα, δυαδικές αντιθέσεις από το φως στο σκοτάδι κι αντίστροφα, η νεότητα και το γήρας, η κίνηση και η ακινησία, ο έρωτας και το μίσος, είναι ένας κύκλος όπου τα πάντα επαναλαμβάνονται. Ο πατέρας του Μάισνερ φέρει το βάρος της αδελφοκτονίας, εξελίσσεται σ’ ένα διαπρεπή γιατρό, έναν ενάρετο άνθρωπο, μα το μικρόβιο εξακολουθεί να κυλάει στο αίμα του όπως το προπατορικό αμάρτημα, η μικρή Αλέζε σκοτώνει τα ζώα κι ομολογεί ενστικτωδώς πως δεν γνωρίζει γιατί τα σκοτώνει, ο ιερέας κοιμάται ύπνο βαθύ στην πολυθρόνα, βρίσκεται ίσως κι αυτός σε κώμα. Η μητέρα του Μάισνερ δεν είναι τόσο αθώα όσο φαίνεται. Πρόκειται για μια γενεαλογία του Κακού, φυσικά με διαβαθμίσεις στους δραματικούς χαρακτήρες. Ίσως, στο επίπεδο μιας καθολικής θεώρησης, η καταστροφική μανία του ανθρώπου να είναι αναγκαιότητα. Πρόκειται για ένα μελαγχολικό παράδοξο. Ένας ψυχολόγος, υποθέτω, θα σας απαντούσε πως η ψυχοσωματική εξέλιξη του ανθρώπου συνδέεται με το περιβάλλον, κι ένας γενετιστής θα θεωρούσε αυτονόητη τη σημασία των γενετικών μας καταβολών.

Ερώτηση 6η: Η συγχώρεση είναι ένα κομμάτι της ιστορίας σας. Πόση δύναμη ψυχής χρειάζεται ένας άνθρωπος για να συγχωρέσει τον “δήμιό” του; Ποια είναι η άποψή σας;

Κ.Δ.: Στο «Κώμα», οι ψυχές των νεκρών παρελαύνουν σε μια μακάβρια λιτανεία, συνωθούνται στο δωμάτιο της κλινικής, πάνω από τα κωματώδες σώμα του Μάισνερ, του βασανιστή τους, κι απαιτούν συγχώρεση για να λυτρωθούν, να πιούν από το νερό της λήθης, και να συνεχίσουν έτσι το ταξίδι τους στον Άδη. Τα θύματα δεν τον έχουν συγχωρέσει, εκείνος αρνείται να τους συγχωρέσει στο νεκροκρέβατο του. Τα θύματα σπαράζουν, οδύρονται, αναθυμούνται την προηγούμενη ζωή της φαινομενικής ευτυχίας και ύστερα τον εφιάλτη που ακολούθησε. Στο τέλος ο Μάισνερ δεν απολογείται, δικαιολογεί τις πράξεις του, στο τέλος τους διαολοστέλνει απειλώντας πως θα

επανέλθει δριμύτερος. Δεν υπάρχει ούτε συγχώρεση ούτε κάθαρση. Δεν κομίζω κανενός είδους διδακτισμό στη λογοτεχνία μου. Θεωρώ πως χρειάζεται δύναμη να μην συγχωρείς τους θύτες της ανθρωπότητας, σε φιλοσοφικό επίπεδο θαυμάζω το ήθος του ομηρικού Αίαντα. Όταν ο Οδυσσέας κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο για να λάβει χρησμό από τον Τειρεσία ο Αίαντας δεν του έδωσε το χέρι αλλά απομακρύνθηκε αμίλητος. Συγκλονιστική στιγμή, επική. Το κατά παράφραση, «ο αποθανών δεδικαίωται», δεν με βρίσκει σύμφωνο, τουναντίον, δυστυχώς οι νεκροί δεν μπορούν πια να διορθώσουν τις αδικίες που διέπραξαν, δεν αξίζουν συγχώρεσης. Οι άνθρωποι συγχωρούν από αδυναμία.

Ερώτηση 7η: Ο Λέναρντ βρίσκεται σε κώμα και η ευθανασία είναι η λύση που προτείνουν οι γιατροί. Οι γιατροί ορισμένες φορές γίνονται “θεοί” και κρίνουν καταστάσεις, τις οποίες μπορούν να μη γνωρίζουν ή να αγνοούν. Θεωρείτε ότι ένας γιατρός πρέπει και οφείλει να πάρει μία τόσο σημαντική απόφαση ζωής;

Κ.Δ.: Ναι, κατά κάποιον τρόπο, οι ευσυνείδητοι γιατροί ιερουργούν με τα φάρμακα. Αναφέρεστε σ’ ένα πρόβλημα βιοηθικής που δημιουργεί έντονες διενέξεις. Προσωπικά, υποστηρίζω το δικαίωμα του ασθενούς στην ευθανασία, ειδικά όταν είναι αποτέλεσμα εκούσιας και συνειδητής απόφασης. Θεωρώ πως η ιατρική οφείλει να εξασφαλίζει έναν αξιοπρεπή θάνατο, μια λυτρωτική έξοδο, όταν ο σωματικός πόνος είναι αφόρητος, παρατεταμένος και η ανακουφιστική φροντίδα δεν τον μετριάζει. Δεν είναι θεοί οι γιατροί και το γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα μας, θα πεθάνουν όπως όλοι οι άλλοι. Υπάρχουν πολλοί υπερασπιστές της ευθανασίας ανάμεσα σε φιλόσοφους και φιλοσοφικές σχολές. Το ιδεώδες του φιλοσοφημένου θανάτου προϋποθέτει την αποδοχή της θνητότητας, τη συμφιλίωση με τη βραχύτητα του ανθρώπινου βίου, την αποδοχή των ορίων μας. Γιατί άραγε αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι στοχαστές θεωρούσαν τη φιλοσοφία «μελέτη θανάτου»; Όχι για να συλλογίζονται τον θάνατο και να καταθλίβονται έντρομοι στη σκέψη της εκμηδένισης αλλά για να διάγουν βίο στοχαστικό, να χαίρονται τη ζωή όσο η φύση το επιτρέπει.

Ερώτηση 8η: Τι θα θέλατε να πείτε στους αναγνώστες σας;

Κ.Δ.: Η λογοτεχνία είναι ένα ταξίδι στην ενδοχώρα της ύπαρξής μας, σε μια βαθύτερη κατανόηση του κόσμου και της περιπέτειας της ζωής, ένας χείμαρρος που παρασύρει τον αναγνώστη σ’ ένα θαλπερό καταφύγιο, δημιουργεί την αίσθηση της ελευθερίας σ’ ένα απεριτείχιστο σύμπαν αέναης μεταμόρφωσης. Είναι μια οδός λύτρωσης που ούτε η καθαρή επιστήμη ούτε η φιλοσοφία με την εμμονή στις λογικές αποδείξεις μπορούν να προσφέρουν στον άνθρωπο. Η λογοτεχνία απαιτεί οι

αναγνώστες να είναι σε εγρήγορση για ένα συναρπαστικό ταξίδι. Από την άλλη, ο ίδιος ο λογοτέχνης, πολλές φορές, δεν αντιλαμβάνεται σε τι βάθη καταδύεται ή σε πόσο αχανείς ορίζοντες απλώνει τα φτερά του. Βολιδοσκοπεί την πραγματικότητα αναδημιουργώντας την ύπαρξή του, συχνά διασκεδάζει ακροβατώντας στα όρια της αληθοφάνειας. Ο αναγνώστης ίσως τον βοηθήσει να καταλάβει, ο συγγραφέας δεν έχει πάντοτε επίγνωση ή μια καθαρή εικόνα του εαυτού του.

Ερώτηση 9η: Θα θέλατε να μας πείτε μερικά λόγια για το επόμενο συγγραφικό βήμα σας;

Κ.Δ.: Το έβδομο βιβλίο μου είναι ήδη στο τυπογραφείο. Τιτλοφορείται «Αθέατη Πολιτεία» και καταπιάνεται, προσφεύγοντας στην παραμυθιακή αλληγορία, με την, ας μου επιτραπεί ο όρος, οντολογία της λογοτεχνίας. Θα ήθελα να μεταμορφώσω τους φιλοσοφικούς μου στοχασμούς για τον οικουμενικό άνθρωπο, αυτόν που δρασκελίζει τα πάτρια εδάφη της ιστορικότητάς του για να φτάσει στην τοπογραφία της αρχέγονης υπαρξιακής αγωνίας, σε πεζογραφήματα. Αυτή την περίοδο, με απασχολεί το ζήτημα των αισθητικών παραστάσεων και της φαντασίας ως μέσα ανάγνωσης της πραγματικότητας. Πρόκειται για μια παρωδία του χαοτικού κόσμου των εικόνων και του μύθου της αυτενεργούς βούλησης, της δραστηριότητας του ασυνειδήτου, με τη μορφή της νουβέλας.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για τη συνέντευξη που μου παραχωρήσατε! Εύχομαι κάθε επιτυχία και καλοτάξιδα τα βιβλία σας!!!

Ο Κυριάκος Δημητρίου είναι καθηγητής της Ιστορίας των Ιδεών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

(2018) Ιμμάνουελ, Πορεία

(2018) Τα μάτια του λύκου, Πορεία

(2017) Το κώμα, Πορεία

(2016) Άνθρωποι στο βαγόνι, Πορεία

(2016) Το χειρόγραφο, Πορεία

(2016) Τρεις μήνες και μια μέρα, Πορεία

(2008) Ο πλατωνικός μύθος, Πορεία

Ιμμάνουελ

Μια μυστηριώδης, νουάρ επιστολογραφική νουβέλα...

Ο Διάβολος σφυρίζει μέσα στ' αυτιά των ανθρώπων, οι λέξεις ζωντανεύουν μέσα στα γράμματα, γονιμοποιούν τις εικόνες. Ο Ιμμάνουελ υπερηφανεύεται για την ανιδιοτέλειά του. Ένας ήρωας με πολλαπλές μεταμορφώσεις· μακάβρια ελκυστικός, εκμαυλιστής, ανατόμος της ψυχής - αντιστρέφει το νόημα, μαστιγώνει τη σκέψη, ζωγραφίζει στα πρόσωπα αθώων κι ενόχων την εικόνα του.

Ξέρει την τέχνη του καλά, γι' αυτό δεν καταδέχεται τη λατρεία. Μα, όταν έρχεται η ώρα να υπερασπιστεί τον εαυτό του, αποκαλύπτει τη συναρπαστική (ανθρώπινη, πολύ ανθρώπινη) πλευρά της κληρονομιάς του. Ο Ράσελ Γκούντμαν, σε μια ολονύχτια ανάγνωση των επιστολών, αγνοεί κάτι τρομακτικό, αυτό που τον καρτερεί μόλις τελειώσει την ανάγνωση. Τότε οι ισορροπίες ανατρέπονται. Η ανάγνωση αποκαθηλώνει την ανάγνωση, περιστρέφεται στον απολιθωμένο χρόνο, εκεί που δεν υπάρχει έξοδος κινδύνου.

Άλλωστε ποιος άλλος παρά ο Ιμμάνουελ, προφήτης του εαυτού του, υπηρέτης του Αιώνιου, θα μπορούσε να εξαπατήσει την πραγματικότητα; Ποιος άλλος θα μπορούσε να επινοήσει τα θύματά του;

Τα μάτια του λύκου

Λοξές ματιές στην ανθρώπινη ζωή, πικρή ειρωνεία, παρωδία της πραγματικότητας, κωμικοτραγικοί ήρωες. Μικρές, ασύμβατες ιστορίες όπου τα γεγονότα επιβεβαιώνουν τις πιο βαθιές μας ψευδαισθήσεις...

Το καθετί μεταστρέφεται στο αντίθετό του, το ζωντανό είναι νεκρό, το προσωπικό μετατρέπεται σε απρόσωπο, το φανταστικό και το πραγματικό συνέχονται από έναν ακατάλυτο δεσμό· μια επίθεση στον κόσμο της επιφάνειας. Κάθε κατανόηση είναι ανεπαρκής για να εξηγήσει τους κραδασμούς της ψυχής· διαυγείς εφιάλτες διεισδύουν στο μυστήριο της συνείδησης. Εικόνες αποξένωσης και μεταμόρφωσης σε διηγηματικά θραύσματα, που ένα αόρατο χέρι, ένα πανούργο μάτι τις αντιστρέφει για να αναιρεθούν· και στα βάθη της ιστορίας (όταν θα ηχήσει η σάλπιγγα της κρίσεως) αδυσώπητος, αμείλικτος, επωάζεται ο μύθος ενός ιδεώδους κόσμου, ενός παράδοξου κόσμου.

Το κώμα

Σπονδυλωτή ανάδρομη αφήγηση σε τριάντα τρεις ενότητες. Μνημονικές αναπαραστάσεις εναγώνιας ενδοσκόπησης και αυτό-εξιστόρησης, μέσα από τις οποίες αποκαλύπτονται τα μυστικά και τα τραγικά γεγονότα που οδήγησαν τον πρωταγωνιστή σε μια αλλοτριωμένη ύπαρξη. Ο Λέναρντ Μάισνερ, ο ίδιος πλέον αντιμέτωπος με τον θάνατο και τη θνητότητα, καλείται ν’ αναλάβει τις ευθύνες του.

Άνθρωποι στο βαγόνι

Θα πεθάνει ή όχι ο Λασίφ στα σαράντα του χρόνια, όπως προέβλεψε η μάγισσα; Ο Γκάρρικ βιώνει το μαρτύριο του απόλυτου τρόμου, ενώ ο Αντριάν αναχωρεί από το Ντένβερ για να επισκεφτεί τα χαρακώματα του Σομ. Ποιο είναι το μυστικό του; Ο αμαξάς Σεβαλιέ οδεύει για το Μποβέ μ' έναν μυστηριώδη επιβάτη, όμως κάτι θα συμβεί που θ' αλλάξει τη ζωή του. Ο Γουάλας ταξιδεύει στο Λονδίνο για να εκδώσει το βιβλίο του, ωστόσο ακολουθεί μία σειρά από απροσδόκητα γεγονότα. Ένας ανώνυμος ήρωας επαναλαμβάνει το ίδιο δρομολόγιο. Ο Μάρκους Μπλοχ κοιμάται στην αγροικία του για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Ή μήπως όχι; Ο γκαλερίστας Μερσέρ μαγνητίζεται από την τεχνοτροπία ενός πίνακα, μια εμμονή που θα έχει παράδοξες επιπτώσεις στη ζωή του. Ο Αμεντέο εξομολογείται τις αμαρτίες του στον πατέρα Ιουστίνο, ωστόσο κάτι πάει στραβά. Ο Δον Τριστάν βγαίνει για κυνήγι, μεσολαβεί κάτι παράξενο και συνέρχεται σ' ένα σκοτεινό μέρος. Εντοπίζεται δώδεκα χρόνια αργότερα. Τι συνέβη; Ο Ντέιλ ζει ανυποψίαστος στη σοφίτα του, όταν αντιλαμβάνεται πως κάποιος τον παρακολουθεί.

Μυθοπλαστική αφήγηση - διηγηματικός ιστός με κεντρικό θεματικό άξονα την αναζήτηση του νοήματος, σ' έναν κόσμο φαινομενικά υποταγμένο στο πεπρωμένο του. Στην τελευταία πράξη, οι πρωταγωνιστές -φιγούρες ετερόκλητες, μα και τόσο όμοιες στην ιλαροτραγικότητά τους- εκτινάσσονται από άλλες εποχές και διαφορετικούς τόπους, και συναντιούνται σ' ένα βαγόνι, για να προσθέσουν, οι ίδιοι, την τελική ψηφίδα στο μωσαϊκό της αινιγματικής τους ύπαρξης.

Το χειρόγραφο

Ο νεαρός, φιλόδοξος ερευνητής Γκέιλ Έλιοτ αφοσιώνεται στη μελέτη ενός λησμονημένου φιλοσόφου του δέκατου όγδοου αιώνα, ωστόσο σταδιακά αποσπάται από τον "εαυτό" του και ασυνείδητα αφομοιώνεται από το κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης.

Ο φιλόσοφος (Φλόυερ Σίντενχαμ), σε μια τελευταία, μοιραία συνάντηση με τον Έλιοτ, αποκηρύσσει το έργο του, και σε έναν χρόνο ασύμβατο, μεταξύ ονειρικής απόδρασης και μιας σχεδόν μυστικής σύλληψης της πραγματικότητας, σε ένα συγκλονιστικό ταξίδι στο παρελθόν, αναλαμβάνει ο ίδιος να ολοκληρώσει το βιβλίο παραμερίζοντας τον συγγραφέα.

Ποιος είναι εν τέλει ο ήρωας του βιβλίου; Ο συγγραφέας ή ο πρωταγωνιστής του; Ποιος είναι, αληθινά, ο πρωταγωνιστής στο Χειρόγραφο; Προβολή της φαντασίας του συγγραφέα, ένα πληγωμένο φάντασμα ή η προσωποποίηση μιας ενοχής συνείδησης; Μια παράξενη ιστορία, με φόντο το Λονδίνο δύο εποχών.

Τρεις μήνες και μια μέρα

Ένας φοιτητής Φιλοσοφίας φτάνει σε ένα παλιό βικτοριανό κτίριο, για να βιώσει μια παράδοξη περιπλάνηση στο παρελθόν. Το ιστορικό οικοδόμημα -παλιό σανατόριο ανίατων ασθενών, στέγη φοιτητών πια- διυλίζεται στον χρόνο και στη λονδρέζικη ομίχλη, μαζί με τους ενοίκους του, και μετατοπίζεται με βιαιότητα σε τρεις διαδοχικές εποχές, με ανάστροφη πορεία και απροσδόκητο προορισμό.

Ο πλατωνικός μύθος

Στις σελίδες αυτού του βιβλίου διερευνώνται όψεις της νεότερης πλατωνικής ερμηνείας, με έμφαση στις γνωσιολογικές και ιδεολογικές προϋποθέσεις που συνέβαλαν στη δημιουργία το περίφημου "πλατωνικού μύθου". Αυτός ο μύθος, ένα κράμα κυρίως υπερβατικού ιδεαλισμού, μυστικισμού και μεταφυσικής, έγινε διαχρονικά αντικείμενο λατρείας αλλά και πολυμίσητος στόχος στον εικοστό αιώνα από ένα μέρος της φιλελεύθερης διανόησης. Η μελέτη αποτελεί μια συστηματική προσπάθεια καταγραφής των βασικών προσεγγίσεων και των επιχειρημάτων που συνθέτουν τη νεότερη πλατωνική πρόσληψη, αναδεικνύοντας έτσι τον πολύμορφο, διερευνητικό, ρευστό και συγχρόνως απαράμιλλο χαρακτήρα της φιλοσοφίας του Πλάτωνα.